Bölüm II: Destek Spektrumu
Terapötik ve Yenilikçi Müdahaleler: Kanıta dayalı terapiler, erken müdahale modelleri ve teknolojik yaklaşımlar
Küresel olarak tanınan kanıta dayalı uygulamalardan yenilikçi ve kültürel olarak özelleştirilmiş yaklaşımlara kadar uzanan tedavi ve destek seçenekleri, her çocuğun benzersiz ihtiyaçlarına uyarlanabilir. En etkili destek planı, davranışsal eğitim, eğitsel destek, teknoloji ve uygunsa ilacı içerebilen, kişiye özel bir müdahale "sepeti"dir.
Temel Kanıta Dayalı Terapiler
Uygulamalı Davranış Analizi (UDA/ABA)
Özellikle otizm müdahalesinde yaygın olarak kullanılan, olumlu davranışları pekiştirerek ve zorlayıcı davranışları azaltarak yeni beceriler öğretmeyi hedefleyen yöntem.
Hedef Grup
Otizm spektrumu
Yaş Aralığı
2-18 yaş
Süre
Haftalık 20-40 saat
Ebeveyn Davranış Eğitimi (PBT)
Kanada Pediatri Derneği'nin 6 yaşından küçük DEHB'li çocuklar için önerdiği ilk basamak müdahale. Finlandiya'da STRATEGI kursları olarak uygulanmaktadır.
İçerik: Olumlu pekiştirme, tutarlı sınırlar, etkili iletişim teknikleri, davranış yönetimi stratejileri
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT/CBT)
Özellikle daha büyük çocuklar ve ergenler için DEHB semptomlarını ve anksiyete gibi eşlik eden durumları yönetmek için kullanılır.
Odak Alanlar
Düşünce kalıpları, duygusal düzenleme
Hedef
Başa çıkma stratejileri geliştirme
Destekleyici Terapi Hizmetleri
Konuşma Terapisi
Sözel ve sözel olmayan iletişim becerileri
Ergoterapi
Günlük yaşam ve motor becerileri
Duyusal Entegrasyon
Duyusal işlemleme zorlukları
Erken Müdahale Modelleri
Araştırmalar, müdahaleye ne kadar erken başlanırsa, çocuğun gelişimsel yörüngesi üzerindeki olumlu etkinin o kadar büyük olduğunu göstermektedir.
Japonya: Ryou-iku Sistemi
"Tedavi" ve "eğitim" kavramlarını birleştiren bütünsel model. Yokohama'daki SAUCIAL modeli ile entegre edilerek bebeklikten yetişkinliğe kesintisiz destek sağlar.
Bileşenler:
- • DISCOVERY: Erken teşhis
- • CHOICE: Erken müdahale
- • Yaşam boyu destek kontinuumu
Kanada: Erken Destek Yaklaşımı
Otizm Spektrum Bozukluğu Stratejik Fonu aracılığıyla toplum temelli yenilikçi erken müdahale programları desteklenmektedir.
Özellikler:
- • Teşhis sonrası hızlı destek
- • Toplum temelli projeler
- • Aile merkezli yaklaşım
Öncü ve Yenilikçi Yaklaşımlar
Nörofeedback ve Biyofeedback
Finlandiya ve Güney Kore'de yapılan çalışmalar, nörofeedback eğitiminin DEHB'li çocuklarda dikkat kontrolü ve çalışma belleği gibi yönetici işlevleri iyileştirebileceğini göstermektedir.
Nasıl Çalışır: Beyin dalgaları (EEG) hakkında anlık geri bildirim verilerek, çocuğun dikkatini odaklamayı ve sürdürmeyi öğrenmesine yardımcı olur. Uzun süreli tedavi daha belirgin faydalar sağlar.
Teknolojik ve Dijital Müdahaleler
Güney Kore
AI, makine öğrenmesi, VR ve EEG teknolojilerini kullanan dijital terapötikler geliştiriliyor
Japonya
LINE mesajlaşma üzerinden mHealth ebeveyn destek programı (OIST)
Kültürel ve Alternatif Yaklaşımlar
Geleneksel Kore Tıbbı
Acori graminei rhizoma gibi bitkisel ilaçlar ve akupunktur, özellikle çalışma belleğinde iyileşmeler göstermektedir.
ClearStrand-ASD™ (Japonya)
Sadece bir saç teli kullanarak otizmle ilişkili moleküler imzaları tespit eden yenilikçi tarama aracı.
İlaç Tedavisinin Rolü
Önemli: İlaç tedavisi birçok aile için önemli bir destek aracı olabilir, ancak tek çözüm değildir. En etkili sonuçlar, davranışsal ve eğitsel desteklerle birlikte kullanıldığında elde edilir.
DEHB İçin İlaçlar
- ✓Uyarıcılar: Metilfenidat, amfetaminler
- ✓Uyarıcı olmayanlar: Atomoksetin, guanfasin
Dikkat Edilecekler
- !İştah kaybı, uyku sorunları gibi yan etkiler
- !Düzenli doktor kontrolü gerekli
- !Bireysel tepkiler değişkenlik gösterir
Farmakolojik Olmayan Müdahalelere Genel Bakış
| Müdahale Türü | Temel Prensip | Hedef | Ülke |
|---|---|---|---|
| Ebeveyn Davranış Eğitimi | Ebeveyn güçlendirme | DEHB | Kanada, Finlandiya |
| Nörofeedback | Beyin aktivitesi düzenleme | DEHB | Finlandiya, G. Kore |
| Dijital Terapötikler | Mobil/yazılım desteği | DEHB, Otizm | G. Kore, Japonya |
| Ryou-iku | Tedavi + eğitim | Otizm | Japonya |